مدرسه علمی - تخصصی کریمه اهل بیت ع - تأسیس بهمن ماه 1392

فلسفه و حکمت روزه

روزه از نظر بهداشت جسم و سلامت ‏بدن و ابعاد ديگر داراي فوايد فراواني است، روزه در سلامت معده و پاکسازي آن از انواع غذاها که موجب انواع بيماري‏ هاست اثرات فوق العاده ‏اي دارد.

مرکز بيماري ها معده است

پيامبر خدا فرمود: «المعدة بيت کل داء، و الحمئة راس کل دواء» (1)

معده مرکز و خانه هر دردي است، و پرهيز و اجتناب (از غذاهاي نامناسب و زياد خوري) اساس و راس هر داروي شفابخش است.

پيامبر(ص) سه باب از علوم بروي ما گشود
پيامبر عظيم الشان اسلام در يک بيانيه کوتاه، اثرات و فوائد سه چيز را به اين شرح بيان مي‏ فرمايد: «اغزوا تغنموا، و صوموا تصحوا، و سافروا تستغنوا» اول، جنگ و جهاد کنيد تا مستغني شويد، که غنائم جنگي باعث استغنا مي‏ باشد، دوم، روزه بگيريد تا صحت و سلامتي خويش را تضمين کنيد، سوم، سفر کنيد تا مالدار شويد، زيرا مسافرت و حمل کالاي تجارتي از شهري به شهر ديگر يا از کشوري به کشور ديگر باعث رفع نيازمندي‏ هاي جامعه و عمران کشورها مي‏ گردد، در اين سه جمله پيامبر (صلي الله عليه و آله) سه باب از درهاي علم: جهاد (که خود باعث تمکن و امکانات مالي مي‏ شود)، بهداشت جسم و اقتصاد جامعه را بر روي ما مي‏ گشايد.

امام علي(ع) در فلسفه روزه چه مي‏ فرمايد؟

ما اگر پوياي فلسفه روزه و حکمت تشريع آن باشيم و از خواص و فوائد آن بخواهيم اطلاعات بيشتري پيدا کنيم و به اشکال تراشي هاي منتقدين پاسخ اقناع کننده بدهيم به سخنان حکيمانه و درربار حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام در نهج البلاغه گوش فرا مي‏ دهيم در قسمتي از اين خطبه امام مي ‏فرمايد: «و مجاهدة الصيام في الايام المفروضات، تسکينا لاطرافهم، و تخشيعا لابصارهم، و تذليلا لنفوسهم و تخفيضا لقلوبهم، و اذهابا للخيلاء عنهم لما في ذلک من تعفير عتاق الوجوه بالتراب تواضعا و التصاق کرائم الجوارح بالارض تصاغرا و لحقوق البطون بالمتون من الصيام تذللا» (2) اميرمؤمنانعليه السلام به دنباله مطالب ارزشمندي مي‏ فرمايد: از خدا بترسيد و از کيفر تباهکاري در دنيا، و از زيان ستمگري در آخرت ... و خداوند بندگان مؤمنش را حفظ مي‏فرمايد، به وسيله نمازها و زکاتها، ( و سپس فوائد و پاره‏اي از علل و فلسفه روزه را بيان مي ‏فرمايد) و کوشش در گرفتن روزه در روزهاي واجب، براي آرام ماندن دست و پا و اندام و ديگر ايشان (از معصيت و نافرماني) و چشم به زير انداختنشان و فروتني جانهاشان، و زبوني دلهاشان، و بيرون کردن کبر و خودپسندي از آنان، چون در نماز است ماليدن رخسارهاي نيکو براي فروتني، و (هنگام سجده نمودن) چسبانيدن اعضاء شريفه (هفت موضع) را به زمين براي اظهار کوچکي و «ذلت‏به پيشگاه با عظمتش‏» و در روزه رسيدن شکم ها به پشتها براي خضوع و ناچيز دانستن خويش که روزه و نماز و زکات فلسفه ‏اش سازندگي و تزکيه، و تذلل و تقلل به پيشگاه حضرت حق است، و از چيزهائي است که مي‏ تواند آدمي را از چنگ شيطان نجات بخشد، و از انواع بيماري هاي ظاهري و باطني برهاند، و مخصوصا درس مقاومت و مبارزه را عملا ياد آدمي دهد، مخصوصا روزه است که از امتيازات بخصوص برخوردار است، که پاداش آن فقط به خداوند بزرگ برگزار شده است. که اميرالمؤمنين(عليه السلام) درجائي ديگر مي‏ فرمايد:«و الصيام ابتلاء لاخلاص الخلق‏» (3)

روزه براي آزمايش اخلاص مردم است

خداوند روزه را براي آزمايش اخلاص مردم واجب فرموده است، که روزه در اخلاص عمل بسيار مؤثر است، يعني کسي که روزه مي‏ گيرد و تمامي روز را با همه امکان بخوردني ها و آشاميدني‏هايي که در اختيار دارد، در عين حال امساک مي‏ نمايد، جز اخلاص به پيشگاه حضرت حق مفهومي ديگر ندارد، و در قسمتي از نهج البلاغه مي‏ فرمايد: «و صوم شهر رمضان فانه جنة من العقاب‏» (4) و يکي از دلائل وجوب روزه اين است که روزه ماه رمضان سپر است از عقاب الهي، يعني روزه موجب غفران و آمرزش گناهان و معاصي انسان است، که به وسيله روزه نجات از آتش جهنم و عقوبت پروردگار به دست مي‏ آيد.

خدايا از گرسنگي بتو پناه مي‏ آوريم

فوائد کم خوري از نظر بهداشت و تندرستي جسم و روح، درست است که آدمي تاب گرسنگي زياد را ندارد، و اسلام هم نخواسته است که انسان خود را در زحمت تحمل گرسنگي زياد قرار دهد، بلکه در بعضي روايات رسيده است: «اللهم اعوذبک من الجوع‏» (5) خدايا از گرسنگي به تو پناه مي‏ برم، ولي در عين حال بايد متوجه بود، که مقداري از گرسنگي براي انسان لازم است! و فوائد بسياري در بردارد، و بر عکس پورخوري و سير بيماري زيادي به همراه مي‏آورد.

از نظر بهداشت و تندرستي، بايد غذا کمتر مصرف شود، و هنوز اشتهاء تمام نشده، دست از غذا خوردن بکشد، به تجربه ثابت‏ شده است. افرادي که کم مي‏ خورند، از کساني که هميشه سير مي‏خورند سالم‏تر مي‏ باشند، و تن درست‏ترند.

بحثي ديگر در فلسفه روزه از امام رضا(ع)

امام رضا (عليه السلام) در يک پرسش ديگر از فلسفه روزه چنين مي‏ فرمايد: «علة الصوم لعرفان مس الجوع و العطش ليکون العبد ذليلا مستکينا ماجورا محتسبا صابرا فيکون ذلک دليلا علي شدائد الآخرة، علت روزه از براي فهميدن الم و درد گرسنگي و تشنگي است، تا بنده ذليل و متضرع و ماجور و صابر باشد و بفهمد شدائد آخرت را، مع ما فيه من الانکسار له عن الشهوات و اعظاله في العاجل دليلا علي الآجل ليعلم مبلغ ذلک من اهل الفقر و المسکنة في الدنيا و الآخرة‏» (6) علاوه بر اين که در روزه انکسار شهوات و موعظه هست از براي امر آخرت تا بداند حال اهل فقر و فاقه را در دنيا و عقبي. بلي اين است قسمتي از فلسفه روزه از بيان حضرت رضا عليه آلاف التحية و الثناء.

بلي روزه از افضل طاعات است، زيرا که روزه مشتمل بر انکسار شهوات بهيميه است که شريعت آسماني و احکام الهي نيامده مگر براي تعديل شهوات و توقيف و مهار آنها که در حد اعتدال انجام گرفته، و براي تزکيه و طهارت نفس و تصفيه آن از اخلاقيات رذيله، زيرا مقصود از صوم مجرد امساک از اکل و شرب و مباشرت با نسوان نيست، بلکه غرض نهائي آن کف نفس و نگهداري آن از شهوتراني‏ هاي حيواني است، چنان که رسول خدا (صلي الله عليه و آله) فرمود: الصوم جنة فاذا صام احدکم فلا يرفث و لا يجهل و ان امرء جادله او شاتمه فليقل اني صائم: که روزه سپري است از براي شخص، زيرا يکي از شما اگر روزه گرفت‏ سخن زشت نگويد، و کارهاي بيهوده نکند، و اگر کسي با وي مجادله کند يا او را شماتت نمايد، او بگويد من روزه هستم، مراد از اين حديث ‏شريف نبوي (صلي الله عليه و آله) اين است: که روزه سپری است که نگه مي‏ دارد آدمي را از انحرافات و لغزش ها، که به واسطه آن از دشمناني بزرگ چون شيطان نفس، دشمن دروني، خلاصي مي‏ جويد، پس نفس را کنترل مي‏ نمايد از شهوات نابجا، و شيطان را از خود دور مي‏نمايد.

پي ‏نوشت‏ ها:

1- ارکان الاسلام، ص 108 اين عبارت حديثي است که از پيامبر اسلام در بحار الانوار، ج 14 روايت‏شده است، لکن اين کتاب بحارث بن کلده نسبت داده است.
2- نهج البلاغه فيض، ص 798.
3- از حکمت 244 نهج البلاغه فيض الاسلام.
4- نهج البلاغه، چاپ صبحي صالح، ص 163.
5- مجمع البحرين، ماده جوع.
6- علل الشرايع صدوق عليه الرحمه.